Türkiye’de tarım ve gıda ekonomisi, suçlu arama odaklı tartışmalar nedeniyle çıkmaza girerken, uzmanlar şeffaflık ve psikolojik etkenlerin yönetilmesi gerektiğini belirtiyor.
Türkiye’deki tarım ve gıda ekonomisi, son dönemde çiftçi, tüccar ve marketlerin hedef gösterildiği tartışmalarla gündeme geliyor ve bu durumun gıda enflasyonu algısını artırdığı gözlemleniyor. Ekonomistler, bu durumu “endişe enflasyonu” olarak adlandırıyor ve belirsizliğin risk algısını yükselterek fiyat baskısı oluşturduğunu ifade ediyor. Harvard’ın 2023 araştırması ve Daniel Kahneman’ın görüşleri, belirsizliğin tüketici davranışları üzerindeki etkisine işaret ediyor.
Bu psikolojik etkinin, gıda değer zincirinde panik alımlarına, değişen depolama davranışlarına, aracılar tarafından eklenen risk primlerine ve çiftçinin daralan karar ufkuna neden olduğu belirtiliyor. Tüketicinin öfkesinin yanlış yönlere kanalize olmasının, yapısal sorunların çözümünü geciktirdiği vurgulanıyor.
Gıda fiyatlarının tarladan markete uzanan maliyet zincirinin düzenli olarak açıklanmaması, tartışmaların ana odak noktalarından birini oluşturuyor. Uzmanlar, TÜFE ve ÜFE verilerine benzer şekilde aylık “Gıda Değer Zinciri Şeffaflık Raporu” yayımlanmasının zorunlu hale gelmesi gerektiğini savunuyor. Bu raporların, gübre, mazot, enerji, sulama, lojistik, depolama, paketleme ve perakende paylarını şeffaf biçimde göstermesi bekleniyor.
Maliyet bileşenlerinin görünür kılınmasıyla, aşırı kâr noktalarının ve yapısal maliyet alanlarının daha net tespit edilebileceği, böylece fiyat şişmelerinin kaynağının belirlenebileceği ifade ediliyor.
Türkiye’nin bolluk dönemlerini yönetmede zorlandığına dikkat çekilerek, tarımsal üretimin sürekliliğini sağlamak amacıyla “Çiftçi Acil Durum Fonu” kurulması öneriliyor. Bu mekanizmanın, gelir kaybı yaşayan çiftçiyi desteklemesi ve arz-talep dengesizlikleri yaşandığında piyasayı istikrara kavuşturması amaçlanıyor.
Uzmanlar, gıda enflasyonuyla mücadelede başarılı olmak için şeffaf maliyet yönetimi oluşturulması, psikolojik enflasyonun doğru analiz edilmesi ve suçlu arama kültüründen uzaklaşılması gerektiğini belirtiyor. Tarım sektöründeki yapısal sorunların çözümü için değer zincirinin görünürlüğünün artırılması ve çözüm odaklı politikaların uygulanması gerektiği sonuç olarak ifade ediliyor.
