Erzincan: Tarih, Doğa ve Kültürün Kesişim Noktası
Erzincan, zengin tarihi geçmişi, eşsiz doğal güzellikleri ve çeşitli kültürel mirasıyla Doğu Anadolu’nun dikkat çekici şehirlerinden biri olarak öne çıkıyor.
Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeybatısında, Yukarı Fırat Havzası’nda yer alan Erzincan, köklü tarihi ve coğrafi yapısıyla dikkat çeken bir şehir. Yaklaşık 11.903 km² yüzölçümüne sahip olan ilin merkezinin denizden yüksekliği 1.185 metredir. Tarih boyunca Asya’yı Avrupa’ya bağlayan önemli yollar üzerinde bulunan Erzincan, Hurriler’den Hititler’e, Urartular’dan Osmanlı’ya kadar pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Şehir, doğal güzellikleri, kültürel zenginlikleri ve stratejik konumu sayesinde “Cennet Ülkesi” gibi çeşitli isimlerle anılmıştır. Bugün Türkiye Cumhuriyeti’nin güzide şehirlerinden biri olan Erzincan, ziyaretçilerine tarih, doğa ve kültürün iç içe geçtiği zengin deneyimler sunmaktadır.
Erzincan’ın Tarihi Yolculuğu
Erzincan’ın İlk Çağ tarihi hakkında kesin bilgilere tam olarak sahip olunmasa da, M.Ö. 2 binli yıllarda Hurriler, Hayaşalılar ve Azzilerin bölgede hüküm sürdüğü belirtilmektedir. Sonrasında Hititler, Sümerler, Akadlar ve önemli kalıntıları bulunan Urartular (Altıntepe Kalesi) bölgeye egemen olmuştur. Medler, Persler, Roma (Bizans) İmparatorluğu ve Pontus Rum hakimiyetinin ardından, 1071 Malazgirt Zaferi sonrası Anadolu Selçukluları, Beylikler Dönemi ve Osmanlı İmparatorluğu’nun idaresine geçmiştir. Birinci Dünya Savaşı sırasında kısa bir süre Rus işgalinde kalan Erzincan, 13 Şubat 1918’de geri alınarak Türkiye Cumhuriyeti’nin bir parçası olmuştur.
Coğrafi Özellikler ve İklim
Şehir, doğusunda Erzurum, batısında Sivas, güneyinde Tunceli, güneydoğusunda Bingöl, güneybatısında Elazığ-Malatya, kuzeyinde Gümüşhane-Bayburt ve kuzeybatısında Giresun illeri ile komşudur. Fırat Nehri’nin kollarından Karasu’nun geçtiği ilde, yeryüzü şekilleri güneydeki Munzur Dağları, kuzeydeki Keşiş Dağları ve Karasu Vadisi boyunca uzanan ovalar ve boğazlarla belirlenir. Karasal iklimin hakim olduğu şehir, yüzey şekilleri nedeniyle yer yer farklı iklim özellikleri gösterse de, Doğu Anadolu’daki en ılıman iklime sahip şehirlerden biridir.
Kültürel ve Tarihi Miras Yapıları
Erzincan, çeşitli dönemlere ait kültürel ve tarihi yapıları barındırır. 1548 yılında yapılan ve ayakta kalan klasik Osmanlı yapılarından Çadırcı Hamamı, 19. yüzyıl başlarına ait Taşçı Hamamı, Müşir İzzet Paşa tarafından 1869’da yaptırılan İzzet Paşa Hamamı bu yapılardan bazılarıdır. Şehrin simgelerinden Saat Kulesi, 1939 depreminde yıkılan eskisinin yerine inşa edilmiştir. Altıntepe Urartu Kalesi, M.Ö. 850-590 dönemine ait önemli mimari kalıntıları barındıran ve kazı çalışmaları yapılmış bir arkeolojik alandır. Saztepe Höyüğü, Urartu ve Helenistik döneme ait seramiklerle önem taşır. Kemah ilçesinde bulunan Kemah Kalesi, M.Ö. 3 ve 2 binden günümüze kadar kullanılmış, sarp kayalar üzerine kurulu, surlarla çevrili ve Bey Cami, hamam gibi yapıların temelinin ortaya çıkarıldığı, gizli geçitleri barındıran tarihi bir yapıdır. Melik Gazi Türbesi, Mengücek Beyliği dönemine ait önemli bir türbedir. Beyler (Sağıroğlu) Mezarlığı, lahit tarzı mezarları ve zengin motifli süslemeleriyle dikkat çeker. Acemoğlu Köprüsü, Karasu Nehri üzerinde tek gözlü kesme taştan yapılmış tarihi bir köprüdür. Mama Hatun Külliyesi, Saltuklu Melikesi Mama Hatun tarafından 12. yüzyılda yaptırılmış, kervansaray, hamam ve türbeden oluşan mimari bir komplekstir. Çadırkaya (Pekeriç) Kalesi, Urartulara ait, yontma yollar, merdivenler, sarnıçlar barındıran doğal bir kaya kalesidir.
Kemaliye’nin Özgün Yapısı ve Doğal Güzellikleri
Erzincan’ın Kemaliye ilçesi, özgün mimarisiyle tanınan Kemaliye Evleri ile dikkat çeker. Bu evlerin kapı tokmakları bile kadın ve erkek misafirleri ayırmak için farklı sesler çıkaracak şekilde tasarlanmıştır. Kemaliye-Divriği arasındaki Taş Yol, yapımı 132 yıl süren, tünel ve uçurumlarıyla macera tutkunlarını çeken “dünyanın en zorlu yollarından” biridir. İlçe girişinde bulunan Karanlık Kanyon, dünyanın Grand Kanyon’dan sonra ikinci büyük kanyonu olup, Karasu Vadisi boyunca 500 metrelik derinliğiyle nefes kesicidir. Karanlık Kanyon, base jump ve wingsuit gibi doğa sporları için uluslararası alanda ilgi gören bir merkezdir.
Doğal Yaşam Alanları ve Turistik Göller
Şehirdeki doğal alanlar arasında Türkiye’nin en yüksek krater göllerinden 2.850 metre yükseklikteki Aygır Gölü, olta balıkçılığı, kampçılık ve tırmanış gibi aktivitelere olanak sunar. Otlukbeli Gölü ve Kırmızı Su, traverten seddi oluşumuyla dünyada tek tip olan ve doğal anıt niteliği taşıyan bir göldür. Maden sularının oluşturduğu kırmızı renkli su ve travertenler şifa olarak kabul edilir. Ekşisu Sazlığı ve Mesire Alanı, doğal maden suyu kaynağı, geniş park alanları ve kuş cenneti olarak koruma altında olan bir bölgedir. Burada 200 çeşit kuş yaşamaktadır. Yamaç paraşütü organizasyonlarına da ev sahipliği yapar. Kemah ilçesindeki Soğuk Sular, yaz aylarında tercih edilen serin piknik alanlarıdır. Çayırlı sınırındaki Esence Yedigöller, Keşiş Dağları zirvesinde muhteşem manzarasıyla dağcılar ve turistler için ilgi çekicidir.
Şelaleler ve Tabiat Parkları
Erzincan şehir merkezine yaklaşık 35 kilometre mesafede bulunan Girlevik Şelalesi, doğal güzellikleri, bitki örtüsü ve serin havasıyla popüler bir mesire yeridir. Kış aylarında donan şelale, buz tırmanışı için uygun bir ortam sağlar. Refahiye ilçesindeki Dumanlı Tabiat Parkı, 2017’de ilan edilmiş, ender Sarı Çam Ormanlarından birini barındıran ve kamp, piknik, yürüyüş, macera parkı ve konaklama imkanları sunan bir doğa parkıdır.
Kış Sporları ve Doğa Aktiviteleri
Ergan Dağı Kış Sporları ve Doğa Turizm Merkezi, 3.256 metre yüksekliği ve yaklaşık 12 km kesintisiz kayak pistiyle önemli bir kış turizmi merkezidir. Gece kayağı, dağ kayağı, kar raftingi, snowboard, snowkite, snowpark, kar motosikleti, kızak, buz pateni, buzul tırmanışı gibi birçok aktiviteye imkan tanır. Havaalanına yakınlığı ve modern telesiyej/teleferik sistemleriyle Türkiye’nin yeni kayak merkezi adaylarındandır. Erzincan coğrafyası ayrıca Dağ Bisikleti, Trekking (özellikle Aygır Gölü civarı), Kaya Tırmanışı ve Dağcılık (Kemaliye Karanlık Kanyon’da popüler), Offroad (engebeli arazi yapısıyla), Rafting (Fırat Nehri üzerinde Avrupa’nın zorlu parkurlarından biri) gibi doğa ve macera sporları için elverişlidir. BASE JUMP ve Wingsuit atlayışları Karanlık Kanyon’da yapılmaktadır. Su Kayağı (Göyne, Tercan, Keban Baraj Gölleri), Kano (Fırat Nehri ve kolları, baraj gölleri) ve Yamaç Paraşütü (Ergan Tepesi ve yüksek dağlar) için de uygun alanlar bulunur. Erzincan, 2013’te Yamaç Paraşütü Dünya Şampiyonası Finaline ev sahipliği yapmıştır. Geleneksel bir spor olan cirit de şehirde ilgi görmektedir ve Türkiye Şampiyonalarına ev sahipliği yapmıştır. Atlı Safari turları da doğayı keşfetmek isteyenler için popülerdir.
İnanç Turizmi Merkezleri
Şehirde inanç turizmi açısından önemli noktalar bulunmaktadır. Terzi Baba Mezarlığı ve Türbesi, tasavvuf ehli Muhammed Vehbi’ye ait olup, aynı mezarlıkta Şeyh Muhammed Beşir Erzincani gibi birçok evliya medfundur. Şeyh Muhammed Sami Hazretleri Türbesi ve Hacı Hafız Türbesi de ziyaret edilen dini yapılardandır. Kemah’taki Gülabibey Camii, 1454 tarihli, ahşap süslemeciliğiyle dikkat çeken bir Türkmen Akkoyunlu eseridir. Refahiye’deki Esat Muhlis Camii, batılı dönem bezemeleri gösterir ve avlusunda Bahattin Paşa Şehitliği bulunur. Kemaliye Orta Camii, 17. yüzyıl Osmanlı eseridir. Başköy Mezarlığı, Otlukbeli Savaşı şehitlerine ait olduğu düşünülen, 15. ve 16. yüzyıl mezar taşlarındaki motiflerle önemli bir tarihi alandır. Otlukbeli Şehitlik Anıtı, 1473’teki Otlukbeli Savaşı anısına yapılmıştır. Refahiye’deki Kadıköy Kilisesi, en eski yapılarından biri olup haç motifleri ve ikonalarıyla tarihe ışık tutar. Cengerli Kalesi Roma Antreposu ve Değirmenli Köy Kilisesi de tarihi yapılardandır. Oğulveren Kilisesi, roton planlı yapısı ve hayvan/insan figürlü tasvirleriyle dikkat çeker. Üçpınar Köyü yakınlarındaki Abrenk Kilisesi ve Dikili Taşlar, 1854 tarihli kilise, şapel ve 17. yüzyıldan kalma dikili taşları içerir.
Geleneksel El Sanatları
Erzincan’da demircilik, özellikle Kemaliye’de el yapımı tokmak üretimiyle varlığını sürdürür. Erzincan Bakır İmalat ve El İşlemeciliği Sanatı, dövme bakırcılığın yerini alarak süs eşyaları üretimiyle devam etmektedir ve Coğrafi İşaretli ürünlerdendir. Halıcılık, özellikle Kemaliye ilçesinde “Eğin Halıları” adıyla yurtiçi ve yurtdışında ilgi görmektedir. Kemaliye/Eğin Gazenne Dokuması, %100 pamuk ipliğiyle dokunan ve renkli dikey çizgi desenleriyle karakterize olan, Coğrafi İşaretli bir üründür.
Zengin Mutfak Kültürü ve Yöresel Lezzetler
Erzincan mutfağı, hayvancılık, buğday, peynir, tereyağı ve yöreye özgü şifalı otlar ile meyvelere dayanır. Et ve yoğurt bazlı yemekler öne çıkar. Ayranlı Erzincan Çorbası, Yaş Tarhana, Kelecoş, Yoğurtlu Yalancı Köfte bu yemeklere örnektir. Tulum Peyniri, Türkiye çapında ün yapmış Coğrafi İşaretli bir üründür. Hamur işleri, çorbalar, et yemekleri, pilavlar, dolmalar, sebze yemekleri ve tatlılar şehir mutfağının önemli unsurlarıdır. Erzincan Kesme Kadayıfı da Coğrafi İşaretlidir. Ayrıca Cimin Üzümü (Türkiye’nin ilk patentli üzümü), Erzincan Üzümlü Sarucu (üzüm basması/saruc), Refahiye Balı, Kemah Doğal Kaynak Tuzu ve Kemaliye/Eğin Dutu gibi birçok ürün Coğrafi İşaretli veya yöresel özellikte olup şehrin gastronomi turizmindeki yerini sağlamlaştırmaktadır. Kemaliye Lök Tatlısı/Eğin Lök Tatlısı (Dövmeç), kuru dut ve cevizden yapılan ve “padişah tatlısı” olarak bilinen Coğrafi İşaretli bir lezzettir.
Erzincan Folkloru, Müziği ve Halk Oyunları
Erzincan yöresi halk edebiyatı, yaşam mücadeleleri ve duygusal temaları işler. Şemsi Hayal, Aşık Davut Sulari, Aşık Beyhani gibi halk ozanları ve Behçet Kemal Çağlar, Ahmet Kutsi Tecer gibi şair ve yazarlar yetişmiştir. Yöre efsaneleri, doğruluğa ve yardımlaşmaya vurgu yapar. Maniler sevgi, gurbet, sıla özlemi gibi duyguları dile getirir. Aşıklık, mani söyleme, sıra gecesi, aşure, keşkek, herfene gibi gelenekler somut olmayan kültürel miras kayıtlarına geçmiştir. Kemaliye’deki Mani Yolu, gurbete giden eşlere yazılan manilerin sergilendiği turistik bir noktadır. Erzincan türküleri, tören, hüzün, olay, meslek, kahramanlık, dini temalar ve mayalar gibi çeşitlilik gösterir. Bağlama, yörede yaygın halk sazıdır. Ali Ekber Çiçek, Yavuz Top gibi önemli ozanlar yetişmiştir. Türküler, deprem acıları, geçim sıkıntıları, sıla özlemi gibi konuları yoğun olarak işler ve günümüzde de popülerliğini korur. Halk oyunları arasında bar ve halay öne çıkar. Bar, kahramanlık ve ağırbaşlılığın sembolü olup, yarım daire şeklinde ve figürleri çökme, el vurma, dönme içerir. Elek oyunu ve arap oyunu gibi orta oyunları da yörede oynanır.
