17. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Zirvesi Hankendi’de Toplandı
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın (EİT) 17. Zirvesi, Azerbaycan’ın daha önce işgal altında bulunan topraklarındaki Hankendi şehrinde gerçekleştirildi. Zirveye, Türkiye, Azerbaycan, İran, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nden (KKTC) Cumhurbaşkanı düzeyinde katılım sağlandı. Kazakhstan Başbakan düzeyinde, Afganistan Geçici Hükümeti Başbakan Yardımcısı düzeyinde temsil edilirken, Türkmenistan Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı düzeyinde katıldı. Üye veya gözlemci üye olmamasına rağmen Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) de Endüstri ve İleri Teknoloji Bakanı düzeyinde zirvede yer aldı. Zirvede bölgesel ekonomik işbirliği, ticaret hacminin artırılması ve enerji gibi konular ele alındı.
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın Tarihsel Arka Planı
Ekonomik İş Birliği Teşkilatı (EİT), kökleri 1964 yılında Türkiye, Pakistan ve İran tarafından kurulan Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği (RCD) yapısına dayanan bir kuruluştur. 1979’daki İran Devrimi sonrası faaliyetleri askıya alınan bu yapı, 1980’de ekonomik faaliyetlere yeniden başlamış ve 1985’te EİT olarak kurulmuştur. Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını kazanmalarının ardından Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan ve Afganistan EİT’ye üye olmuş, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ise gözlemci üye statüsü kazanmıştır. Zirvenin Azerbaycan’ın Karabağ bölgesinde, işgal döneminde kullanılan Hankendi’de yapılması, Azerbaycan’ın bölgesel gücünü göstermesi açısından önemli görüldü.
Katılım Düzeyleri ve Türkmenistan’ın Konumu
Zirveye katılım düzeyleri farklılık gösterdi. Analist Murat Anar, ❝Türkmenistan ise ilginçtir, Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı, Üye ya da gözlemci üye olmamasına rağmen Birleşik Arap Emirlikleri Endüstri ve İleri Teknoloji Bakanı düzeyinde katıldı.❞ diyerek Türkmenistan’ın katılım düzeyine dikkat çekti. Anar, Türkmenistan’ın Türk Devletleri Teşkilatı’ndaki gözlemci üyeliği ve EİT’ye daha alt düzeyde temsilci göndermesinin, ülkenin bölgesel işbirliğine neden mesafeli durduğu sorusunu akıllara getirdiğini belirtti.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Mesajı
Zirvede gözlemci üye statüsündeki Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) varlığı öne çıktı. Analist Murat Anar’a göre KKTC, zirvede ❝Bende varım, ben de bir gücüm beni artık tanımanızın zamanı geldi.❞ mesajını verdi. Anar, diğer EİT üyelerinin de bu mesaja olumlu yaklaştığını ve KKTC’yi kardeş olarak gördüğünü ifade etti. Anar, başta Azerbaycan olmak üzere diğer ülkelerin KKTC’yi tanımasının beklendiğini kaydetti.
Türkiye ve Azerbaycan’ın Bölgedeki Artan Gücü
Analizlerde Türkiye ve Azerbaycan’ın bölgedeki belirleyici güçler olduğu vurgulandı. Önceden Türkiye’nin tek dengeleyici güç olduğu bölgede, Karabağ zaferinden sonra Azerbaycan’ın da aktif bir güç haline geldiği belirtildi. Azerbaycan Türkü Siyaset Bilimci Ramiya Mamedova’nın görüşlerine atıfta bulunan Anar, ❝Türkiye Türk Birliğinin beyni, Azerbaycan kalbi; diğer Türk Devletleri de Türk Birliğini bir vücut olarak düşünürsek birliğin diğer organları.❞ ifadesini aktardı.
Erdoğan ve Aliyev’in Vurguları
Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, zirvede ekonomik gücün siyasi güç anlamına geldiğini, İsrail’in eylemlerinin haksızlığını ve EİT’nin haklıyı desteklediğini vurguladı. Yenilenebilir enerji ve iklim değişikliğiyle mücadele konularının önemine değinen Erdoğan, Zengezur koridorunun açılmasının bölge ekonomisini canlandıracağını ve bölge ticaret hacminin en az 100 milyar dolara çıkarılması gerektiğini belirtti. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ise Azerbaycan’ın barışçıl bir devlet olduğunu ancak hala Ermenistan tarafından işgal edilen topraklar bulunduğunu ve Batı Azerbaycan gerçeğinin görülmesi gerektiğini söyledi.
Zirvenin Etkileri ve Geleceğe Yönelik Değerlendirme
Analist Murat Anar, bu tür toplantıların önemli olduğunu, ancak alınan kararların uygulanıp uygulanmadığının zamanla görüleceğini ifade etti. Türkiye ve Azerbaycan’ın bölgedeki belirleyici güçler olduğunu tekrarlayan Anar, Türkmenistan’ın aktif rol almaya ikna edilmesi gerektiğini belirtti. Anar, EİT bünyesinde devletler düzeyinde alınan kararların özel sektöre ulaşmadığı sürece ticaretin istenen düzeyde gelişmeyeceğini kaydetti. KKTC’nin tanınması konusunda olumlu gelişmeler olsa da sürecin yavaş ilerlediğini ve daha yapılacak çok iş olduğunu belirterek değerlendirmesini tamamladı.
